Każdego roku każdy z nas przez jeden choćby dzień w roku doświadcza w specyficzny sposób upływu czasu. Słowa „100 lat, 100 lat” śpiewane w gronie rodziny i znajomych świadczą o powadze (najczęściej) sytuacji, w której znajduje się osoba słuchająca tych słów. Sto lat… Cóż to znaczy… Nie dla wszystkich mieszkańców naszej Ziemi ma to ten sam wymiar, to samo znaczenie. Dla człowieka często oznacza zbliżanie się do kresu swojego życia, dla innych organizmów żywych może być mało znaczącym okresem życia.
Fakt, że człowiek nie jest najdłużej żyjącym organizmem na Ziemi jest oczywistym dla każdego z nas. Jaki zatem organizm żywy może się pochwalić pierwszym miejscem na tym specyficznym podium? Często można usłyszeć przy różnych okazjach, że symbolem długowieczności jest dąb. Bardziej świadomi ludzie wskazują na cisa, jeszcze bardziej uświadomieni wskazują na mamutowce lub sekwoje. Rzadko pada właściwa odpowiedź. Brzmi ona: sosna, a konkretnie: sosna długowieczna (Pinus longaeva D.K. Bailey).
Sosna długowieczna jest gatunkiem należącym do rodziny sosnowatych i jest blisko spokrewniona z sosną ościstą (Pinus aristata) rosnącą w Górach Skalistych (USA). Występuje ona wyspowo w stanie Utah, Nevada oraz w Kalifornii (USA). Do niedawna (lata 70. ubiegłego wieku) oba te gatunki były traktowane jako jeden gatunek. Dopiero szczegółowe badania dr Dany K. Bailey wskazały na istotne cechy (fizyczne i genetyczne) różniące oba te drzewa, doprowadzając tym samym do traktowania ich jako osobne gatunki. Do niedawna także uważano, że najstarszym osobnikiem był właśnie osobnik sosny ościstej, jednakże badania dendrochronologiczne prowadzone przez naukowców z Uniwersytetu Arizona i Uniwersytetu Pensylwania (USA) wykazały, że wiek najstarszych osobników tego gatunku nie przekracza 4000 lat.
Sosna długowieczna rośnie w dość niesprzyjających warunkach środowiska, stąd też sędziwe drzewa tego gatunku mają dość charakterystyczny pokrój. Drzewa w wieku 3000+ lat charakteryzują się suchymi, ostro zakończonymi czubami, podczas gdy o życiu drzewa decydują żywe gałęzie boczne. Drewno charakteryzuje się bardzo dużą zawartością żywicy, co powoduje, że bardzo wolno ulega rozkładowi. Jak zauważają specjaliści ze wspomnianych jednostek naukowych, dzięki takiej specyfice drewna, jego rozkład może trwać…wieki.
Metuzalem (Methuselah pine) – tak nazywa się osobnik sosny długowiecznej, będący obecnie najstarszym na Ziemi żyjącym i udokumentowanym naukowo organizmem, który jednocześnie nie jest osobnikiem klonalnym. Nazwa nawiązuje do postaci biblijnej, Metuzalema, syna Henocha, który – wg Starego Testamentu - uważany jest za najstarszego żyjącego człowieka (Metuzalem miał bowiem żyć 969 lat). Osobnik ten rośne w Górach Białych (White Mountains, Inyo National Forest) we wschodniej Kalifornii, na wysokości ponad 3000 m n.p.m. Wiek tej sosny określany jest obecnie na nieco ponad 4800 lat. Osobnik ten jest jednym z kilkuset rosnących w tzw. „Gaju Schulmana” (Schulman Grove), lesie porastającym zbocza wspomnianych gór, w którym wiele osobników może poszczycić się wiekiem ponad 4000 lat. Badania próbek drewna znajdowanego na terenie tego lasu pozwalają jednak przypuszczać, że na tym terenie występują prawdopodobnie osobniki jeszcze starsze. Próby ich zlokalizowania ciągle są kontynuowane.
Metuzalem został „odkryty” przez dr. Edmunda Schulmana (1908-1958), na cześć imienia którego nazwano fragment tego lasu (Schulman Grove). Dr Schulman pracował na Uniwersytecie Arizona i zajmował się naukowo określaniem wieku starych drzew, wykorzystując do tego metody z zakresu dendrochronologii. Dr Schulman jako pierwszy rozpoczął w 1953 r. roku badania nad wiekiem licznie porastających zbocza gór sosen. Jego badania miały ogromny wpływ na rozwój wiedzy dotyczącej wieku sędziwych drzew, w szczególności wieku sędziwych sosen długowiecznych. W swoich pracach wielokrotnie dowodził wiek tych sosen przekraczający 3000 lat. Jako pierwszy człowiek na świecie zlokalizował także osobnika, którego wiek przekroczył 4000 lat. W okresie 6 lat, który spędził pracując naukowo w Górach Białych, określił wiek (nawiercając świdrem) większości sosen rosnących na terenie obecnie określanym jako Gaj Schulmana. Większość z nich żyje do dnia dzisiejszego. Odkrycie i określenie wieku Metuzalema jest także zasługą dr. Schulmana. Dla bezpieczeństwa drzewa, jego dokładna lokalizacja jest obecnie trzymana w ścisłej tajemnicy, również przed większością naukowców, po to by zapobiec losowi, jakiego doświadczył Prometeusz, inny osobnik sosny długowiecznej, którego wiek określono na ponad 5200 lat, a który żył w Snake Range w stanie Nevada (USA). Prometeusz został ścięty (zgodnie z prawem, w wszelkimi pozwoleniami) właśnie w celu dokładnego określenia wieku drzewa. Kres Prometeusza nastąpił 6 sierpnia 1964 r., a ścięcia dokonał Donald R. Currey, student geografii zajmujący się badaniem dynamiki klimatu podczas Małej Epoki Lodowej przy użyciu metod dendrochronologicznych. Po ścięciu drzewa Currey doliczył się 4844 słoi rocznych. Póki co, Metuzalem jest ciągle żywy…i nadal owocuje.
Spacerując wśród tak wiekowych sosen, podziwiając niesamowite formy pni tych drzew, ukształtowane przez setki czy tysiące lat, często zamarłych wieki temu, jest czas na refleksje nad tempem i długością życia we współczesnym świecie. Świadomość, że patrzy się na drzewa w wieku 3000 lat i starsze, w szczególny sposób ukazuje potęgę tych drzew, dla których 100 lat życia człowieka jest często tylko przysłowiowym „czasu mgnieniem”. Potęgę drzew, które nie są jednak Goliatami pod względem swoich rozmiarów.
Hmm…podróże oczywiście kształcą, ale pozwalają także zweryfikować własne osądy na miejsce człowieka na Ziemi. W kontekście długości życia jesteśmy maluczcy…
Przewaga wiekowych sosen porastających zbocza Gór Białych w Gaju Schulmana nad człowiekiem ujawnia się w jeszcze jednym aspekcie – nie interesuje ich system emerytalny ZUS…na szczęście (może i na zdrowie). Ale to już zupełnie inna „inszość”, jak mawiał pewien klasyk.
Na zdjęciach poniżej razem z sosną długowieczną występuje sosna giętka (Pinus flexilis E. James).
Ciekawostka: ponieważ Gaj Schulmana jest objęty ochroną rezerwatową (w polskim rozumieniu), zbieranie i zabieranie jakiegokolwiek materiału roślinnego (np. fragmentów drewna, szyszek, gałązek, igieł itp.) jest surowo zabronione. Kara: 5000 USD lub 6 miesięcy więzienia.
Janusz Szmyt
Fot. Janusz Szmyt
 |  |  |  |  |
 |  |  |