Dynamika liczebności większości szkodników igieł sosny ma bezpośredni związek z warunkami środowiskowymi i składem gatunkowym drzewostanów. Jednym z najgroźniejszych owadów liściożernych sosny jest strzygonia choinówka = sówka choinówka (Panolis flammea Den. & Shiff.) – motyl z rodziny sówek (Noctuidae), który w latach 1922–1924 uszkodził ponad 800 tys. ha lasów na terytorium Niemiec i ponad 400 tys. na obszarze Polski. Ta największa gradacja tego gatunku w Europie wyrządziła olbrzymie szkody w lasach sosnowych. W samej Polsce w wyniku żeru gąsienic Panolis flammea wycięto około 100 tys. ha drzewostanów, jednak straty okazały się znacznie dotkliwsze, gdyż osłabione przez strzygonię drzewostany zostały zaatakowane przez szkodniki wtórne, co spowodowało konieczność usunięcia łącznie około 200 tys. ha drzewostanów. Wskazuje to, że dla drzewostanów sosnowych silna defoliacja może być zabójcza, gdyż drzewa mogą nie być w stanie zregenerować uszkodzeń. Tym samym owady liściożerne należą do najgroźniejszych biotycznych czynników stresogennych dla drzew, szczególnie iglastych.
Wśród mechanizmów obronnych drzew jest zintensyfikowana biosynteza związków chemicznych. Doniesienia literaturowe na temat mechanizmów obronnych oraz prewencyjnych u drzew iglastych są nieliczne. Autorzy do tej pory skupiali się głównie na terpenach oraz innych składnikach olejków eterycznych sosny. Ustalono do tej pory, że monoterpeny odgrywają ważną rolę w procesie interakcji, głównie jako substancje odstraszające roślinożerców.
Wobec rozbieżnych informacji literaturowych oraz profilu badań skupiających się na jednej grupie związków w ramach niniejszej pracy postanowiono podejść kompleksowo do zagadnienia mechanizmów obronnych sosny wobec foliofagów na przykładzie strzygonii sosnówki.
Celem badań było zaproponowanie chemicznego markera determinującego występowanie strzygoni sosnówki w drzewostanie sosnowym. Z koron sosny zebrano świeże pędy w których strzygonia sosnówka występuje zwykle w dużych ilościach, a także ze stanowisk kontrolnych gdzie nie stwierdzono obecności strzygonii. Analizowano zawartość polifenoli, flawonoidów, chlorofilu, terpenów, niskocząsteczkowych kwasów organicznych, zawartość węglowodanów oraz przeprowadzono analizę barwy igieł. Stwierdzono po raz pierwszy w literaturze, że obok terpenów najistotniejszymi związkami związanymi z obecnością strzygonii są kwas 4-hydroksybenzoesowy, kwas salicylowy, kwas chlorogenowy i kwas syryngowy. Przeprowadzone badania pozwoliły również na powiązanie odpowiedzi sosny na biotyczny czynnik stresogenny jakim jest obecność strzygonii z mechanizmem nieenzymatycznym odpornościowym.
Determination of chemical markers affecting the occurrence of Panolis flammea Den. & Shiff.
Katarzyna Rzyska, Lidia Szwajkowska-Michałek, Anna Przybylska-Balcerek, Robert Kuźmiński, Dariusz Świerk, Michał Krzyżaniak, Tomasz Szablewski, Renata Cegielska-Radziejewska, Kinga Stuper-Szablewska.
 |