Bioróżnorodność w lasach europejskich – część 1
Z raportu FOREST EUROPE* dotyczącego stanu lasów europejskich możemy się dowiedzieć, że utrzymanie, ochrona jak i zwiększanie różnorodności biologicznej lasów europejskich są jednym z najważniejszych działań w zarządzaniu zasobami leśnymi na naszym kontynencie. Stabilność ekosystemów leśnych jest bowiem silnie skorelowana z różnorodnością biologiczną jaką w nich obserwujemy. Jednakże, czy wiecie, że…
Różnorodność biologiczną lasów można kształtować wykorzystując m.in. odnowienia naturalne a także pozostawiając w lesie część drewna do naturalnego rozkładu, przeznaczając fragmenty cennych siedlisk na obszary objęte różną formą ochrony, ograniczając wkraczanie do lasów gatunków obcych i inwazyjnych.
W Europie wyróżnia się 3 kategorie naturalności lasów: lasy niezakłócone przez człowieka (wchodzą tu lasy pierwotne i naturalne, starodrzewia), lasy semi-naturalne oraz plantacje.
Lasy semi-naturalne to lasy użytkowane przez człowieka, ale nie są one plantacjami. Mają pewne cechy przypisane ekosystemom naturalnym. Są to też lasy założone sztucznie, ale nie poddawane tak intensywnej pielęgnacji jak to ma miejsce w przypadku plantacji. W 2020 r. lasów semi-naturalnych na naszym kontynencie było aż… 94%.
Jedynie 2,2% (4,7 mln ha) lasów europejskich to lasy uznane za niezakłócone przez człowieka, tj. takie, w których zachodzą naturalne cykle rozwojowe lub też takie, w których cykle te zostały przywrócone. Charakteryzują się naturalnym składem gatunkowym, naturalną strukturą wieku, występowaniem tzw. martwego drewna i…nie noszą widocznych śladów użytkowania przez człowieka.
Najwięcej lasów niezakłóconych działalnością człowieka znajduje się na północy Europy (ok. 4%) i w Europie Południowo-Wschodniej (2,8%). Szwecja ma takich lasów 2,3 mln ha (powierzchniowo najwięcej w Europie), Bułgaria – 704 tys. ha natomiast Gruzja…500 tys. ha.
Państwem o największym udziale lasów niezakłóconych działalnością człowieka jest…Księstwo Liechtensteinu (ok. 22%).
Plantacje stanowią natomiast w Europie 3,8% (ok. 8 mln ha) wszystkich lasów. Najwięcej ich zlokalizowanych jest w Europie Środkowo-Zachodniej (10,2%), najmniej zaś w Europie Środkowo-Wschodniej (1,3%). Najwięcej plantacji jest w Wielkiej Brytanii (ok. 89%), Irlandii (ok. 87%) oraz…w Belgii (nieco poniżej 70%).
W ciągu ostatnich 30 lat udział: lasów semi-naturalnych wzrósł o 13,1%, lasów niezakłóconych przez człowieka wzrósł o 42,3% (!), a udział plantacji wzrósł o 14,5%. Częściowo za wzrost udziału lasów poszczególnych kategorii odpowiedzialne były…zmiany w definicjach (!) poszczególnych kategorii, a nie zmiana rzeczywistej powierzchni tych lasów.
Drzewostany jednogatunkowe w lasach Starego Kontynentu to drzewostany w znacznej mierze iglaste.
Stadium klimaksowe niektórych leśnych ekosystemów w Europie zdominowane jest przez jeden lub dwa gatunki, np. lasy borealne na siedliskach suchych zdominowane są przez sosnę.
Jedynie 4,6% lasów europejskich to lasy, w składach których występuje 6 i więcej gatunków drzew leśnych.
Monokultury są szczególnie popularne w Europie Południowo-Wschodniej (62,3% lasów w tym regionie). Lasy Europy Południowo-Zachodniej są już bardziej zróżnicowane pod względem składu gatunkowego. Około 20% lasów tejże strefy składa się z 6 i więcej gatunków drzew leśnych.
Obserwuje się w Europie stały - lecz dość powolny - trend spadkowy jeśli chodzi o udział drzewostanów jednogatunkowych. W latach 2005-2015 spadek ten wynosił rocznie…0,1%.
W każdym regionie Europy notuje się trend rosnący jeśli chodzi o udział lasów wielogatunkowych. Wzrost notuje się w szczególności w udziale lasów składających się z 2-5 gatunków (ok. 40 mln ha lasów). W Europie Południowo-Wschodniej stwierdzono mniejszy wzrost udziału drzewostanów wielogatunkowy niż wzrost drzewostanów jednogatunkowych. Udział tych ostatnich wzrósł w tym regionie o 1% w latach 2005-2015.
W Polsce ponad połowa lasów to lasy składające się z 2-3 gatunków. Można by stwierdzić, że zdecydowana większość polskich lasów to lasy odpowiadające definicji lasów semi-naturalnych. Brak danych odnośnie plantacji drzew szybkorosnących w zarządzie LP. W lasach znajdujących się w zarządzie LP udział lasów w wieku 100 lat i więcej w 2019 r. wyniósł ok 14%. W opinii przyrodników lasy w tym wieku są szczególnie cenne ze względu na charakteryzującą je różnorodność biologiczną, wyższą niż w przypadku lasów młodszych. Ale co z odnowieniem naturalnym i gatunkami obcymi i inwazyjnymi? Już niebawem garść informacji o tych właśnie wskaźnikach…
Janusz Szmyt
*informacje z raportu: FOREST EUROPE 2020: State of Europe’s Forests 2020.
Janusz Szmyt