Lista gatunków różnych organizmów zagrożonych wyginięciem publikowana jest przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN) w postaci Czerwonej księgi gatunków zagrożonych. Pierwsza jej edycja ujrzała światło dzienne w 1963 r. Większość gatunków figurujących na liście swój status zagrożenia zawdzięcza działalności człowieka. W 2011 r. lista zawierała 59508 gatunków organizmów: ponad 45 tys. gatunków zwierząt, 14 tys. gatunków roślin i 18 tys. gatunków grzybów. A jak wygląda problem gatunków zagrożonych w lasach europejskich? Zauważcie, że*:
1. Są trzy kategorie organizmów zagrożonych wyginięciem: organizmy krytycznie zagrożone, zagrożone (zagrożone wyginięciem w niedalekiej przyszłości) oraz organizmy narażone na wyginięcie (mogą wymrzeć stosunkowo niedługo).
2. Około 86% zagrożonych gatunków drzew należy do kategorii gatunków zagrożonych lub narażonych wymarciem, a 12% to gatunki o statusie krytycznie zagrożonych.
3. W lasach europejskich występuje gradient zróżnicowania gatunkowego: lasy na południu Europy są bogatsze w gatunki, lasy północnej Europy są pod tym względem znacznie uboższe.
4. Państwa europejskie różnią się pod względem liczby gatunków drzew związanych ze środowiskiem leśnym: na Islandii jest to 5 gatunków, a w przypadku Republiki Czeskiej…280 gatunków.
5. W Księstwie Liechtensteinu, Słowenii i Bułgarii udział zagrożonych gatunków drzew w stosunku do liczby wszystkich ich gatunków wynosił…0%. Dla Polski wynosił on 7,4%.
6. Niemal 60% drzew leśnych o statusie „zagrożone” to gatunki o wysokim ryzyku wyginięcia lub krytycznie zagrożone.
7. Udział gatunków drzew leśnych o statusie „narażone na wymarcie” w stosunkowo krótkim czasie wynosił 38,5%.
8. Największą liczbę gatunków drzew leśnych o różnym statusie zagrożenia zgłosiła Republika Czeska – w 2005 r. było to 15 gatunków (5,4% wszystkich gatunków drzew).
9. W roku 2015 udział gatunków drzew leśnych o różnym statusie zagrożenia wyginięciem - w stosunku do całkowitej liczby gatunków drzew - był różny w różnych krajach. Udział tych gatunków przekraczał lub był równy 20% w przypadku 3 państw: Austrii (21,6%), Islandii (20% stan na rok 2007) oraz…Szwecji (20%).
10. W Szwecji gatunkami zagrożonymi wyginięciem są…jesion wyniosły i wiąz górski. W większości krajów Europy oba te gatunki nie mają statusu zagrożonych.
11. Białoruś raportuje największą liczbę zagrożonych gatunków ptaków spośród wszystkich państw europejskich. W 2015 r. było to 57 gatunków. Drugie miejsce przypadło Hiszpanii 44 gatunki, a trzecie miejsce zajęła Słowenia z 29 gatunkami ptaków.
12. Najmniejsza liczbę zagrożonych gatunków ptaków zgłosiła Irlandia (1 gatunek), a Holandia nie zgłosiła żadnego gatunku ptaka o statusie „zagrożony”.
13. W przypadku ssaków związanych ze środowiskiem leśnym najwięcej gatunków zagrożonych wskazała: Szwajcaria (24), Słowacja i Ukraina (po 20), Słowenia (19). Estonia wskazała tylko 1 gatunek ssaków o takim statusie.
14. Liczba gatunków roślin naczyniowych związanych ze środowiskiem leśnym o statusie „zagrożony” znacznie przewyższa liczbę gatunków ptaków czy ssaków. Francja zgłosiła aż 611 gatunków roślin, Austria – 267 gatunków a nasi bratankowie Węgrzy – 261 gatunków. Wulkaniczna Islandia zgłosiła…1 gatunek roślin naczyniowych o statusie „zagrożony wymarciem”.
15. Udział gatunków o statusie „wyginęły w stanie dzikim” jest w Europie zróżnicowany. W Europie Środkowo-Wschodniej stwierdzono 8 gatunków ptaków, 7 gatunków ssaków oraz 24 gatunki roślin naczyniowych.
W Polsce, zgodnie z raportem FE 2020, w roku 2015 liczba gatunków drzew leśnych o statusie „zagrożony” wynosiła 6. Jeden gatunek drzew miał status „narażony na wymarcie”, 4 gatunki miały status „zagrożony wymarciem” i 1 gatunek miał status „krytycznie zagrożony”. Nie stwierdzono w naszym kraju gatunków drzew leśnych, które wyginęły w stanie dzikim. Poza ochroną gatunkową istotną rolę w ochronie przyrody i różnorodności biologicznej pełnią także lasy chronione. Jakie kategorie lasów chronionych występują w Europie? O tym…niebawem…
Janusz Szmyt
* informacje z raportu: FOREST EUROPE 2020: State of Europe’s Forests 2020.